Muharrem Ayı ve Alevilik Üzerine Bazı Terminolojik Deyimler… Y.Doç.Dr. Göktan Ay


Toplam Okunma: 12391 | En Son Okunma: 19.11.2024 - 21:43
Kategori: Kategorilenmemiş

Siyasette “Alevi açılımı” ve “Muharrem Ayı” üzerine, ülkemizde Alevi ve Bektaşilerce düzenli olarak yapılan, “cem törenleri”, “oruç açma” ve “dedelik” ile ilgili bilinmesi gerekenleri dile getirelim istedik…  Alevi toplumu kaç ana koldan oluşuyor?: Alevi toplumu üç ana koldan oluşuyor…

a) Babagan kolu; yani Sersem Ali baba’nın postnişin olarak atanmasından sonra başlayan ve “Hacı Bektaş Veli mücerrettir” ve “ben Bektaşiyim, Alevi değilim” iddiasında bulunanlar…

b) Dedegan kolu; Haci Bektaş Dergahı’ndan uzakta olan ocaklar ya da dergahın kontrolünde olup kendi ocaklarını öne çıkarmak ve bu kontrolden kurtulmak için, “Hacı Bektaş Veli mücerrettir”, “ben Bektaşi değilim, sadece Aleviyim” düşüncesini destekleyenler(en ünlüsü İzzet Doğan’dır),

c) Çelebi kolu; Hacı Bektaş Veli döneminden kadim olan ve bugüne gelen inananlardır (en ünlüsü Veliyettin Ulusoy’dur). Alevilerle Bektaşilerin ayrı olmadığına inanırlar, sentezcidirler.

Ehlibeyt ne demektir?:
“Ev halkı” demektir. Peygamberimiz vedasında “Sizlere Kuran’ı ve Ehlibeytimi emanet ediyorum” der. Ehlibeyt; Peygamber, Hz.Ali, Hz. Fatma, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin’den oluşan 5 çekirdek kişiyi ve onlardan gelenleri anlaşılır. Ehlibeytsiz bir Alevilik olmaz.

Yol ne demektir:
“Tark-i nizanin” denir. Herkesin nefsine hakim olamayacağı, zor, nazik, Allah’a ulaşmanın şeklidir. Hacı Bektaş Veli yolu şöyle tarif etmiştir; “dört kapı, kırk makam”.

Alevi ile Bektaşi farkı nedir?:
Alevilik beli bir dönemden geçerek yıpranmıştır. Hacı Bektaş Veli bunu görüyor ve esastan ayrılmadan, günün ekonomik şartlarını da dikkate alarak Bektaşiliği kuruyor. Bektaşiliğin temelinde Alevilik vardır ve farklı değildir, etle tırnak gibidir.

Alevi ile Şii farkı nedir?:
12 imamcılık dışında hiçbir ortak tarafı yoktur. Kadın haklarına farklı bakarlar. Onlar 4 kapıdan şeriat kapısına önem verir, Aleviler ise daha çok tarikat ve hakikat kapılarına. Onlar Muharrem ayında kendilerine acı çektirirler, Alevilerde ise hiçbir canlıya acı çektirmek yoktur.

Muharrem ayının özelliği nedir?:
Muharrem’de keder vardır. 12 gün boyunca Kerbela’nın, Hz. Hüseyin’in, bu yolda yitirilenlerin yası tutulur. Et yenmez, su nerdeyse içilmez, mümkün olduğu kadar az yenerek aynı acı hissedilmeye çalışılır. Muharrem ayının 120. günü “aşure” yapılır ve “oruç açılır”.
Vilayetname nedir?: Hacı Bektaş Veli’nin yazılmış son eseridir.İçinde çeşitli olaylar ve kerametler vardır.

Gülbenk nedir?**:
Alevi Bektaşilere ait olan, yüzyıllarca halk tarafından söylenen Türkçe dualardır.

Pir kime denir?: Pir, o yolu kurandır.

Postnişin kime denir?:
Belli bir ocağın temsilcisi, yani o dergahın en üst makamında oturan kişiye denir. Baba: Çelebi kolunda dedeye vekalet eden kişilere denir. Babagan kolunda ise bir makamdır, yol hizmetlerinde belli bir seviyeye ulaşmış insanlara “dedebaba” tarafından verilen bir sıfattır.

Bel evladı ne demektir?:
Hacı Bektaş Veli’yle Kadıncık Ana’nın ve diğer dede ocaklarının soyundan gelenlere denir.

Yol evladı ne demektir?:
Babagan kolundan gelenler, Hacı Bektaş Veli’nin evlenmediğine inanırlar: “mücerret” yani evlenmemiş derler. Onlara göre bel evlatları yerine yol evlatları, yani “yola inananlar” vardır.

Dara durmak ne demektir?:
Ceme gelen “talipler” mutlaka yanlarında bir şey (lokma) getirirler. Talip, iki eli yanlarında, bir elinde lokması, önce gider dedenin karşısında durur. Buna dara durmak denir. Dede orada şöyle bir “gülbenk” okur; “Allah Muhammed Ali kabul eyleye, imam Hasan Şah Hüseyin, hünkar Hacı Bektaş Veli defterine kayıt ola, Nuri Nebi Kerem Ali pirimiz, hünkarımız Hacı Bektaş Veli, dil bizden, nefes hünkardan ola” der, onlar niyaz ederler.

Talip ve yunma yıkanma ne demektir?:
Bütün aleviler taliptir. Ruhun yıkanması demektir. Görgü ceminde olur. “Görgü cemi” yılda bir kez yapılır. Talip, gelip dedenin önünde söz verir; bir yıl içinde kimsenin gönlünü kırmadım, üzerimde kul hakkı yoktur” der. Dede, topluma sorar;”Bu kişi hakkında bir şikayetiniz var mı?” diye. Sonra tekrar talibe sorar; “seni senden soruyorum, var mı ağlattığın bir insan, kırdığın bir gönül?” diye. Tersi bir cevap gelmezse, dede; “Ya Allah ya Muhammed ya Ali” diye elini sırtında dolaştırıp, talibi görgüden geçirmiş olur. Buna yunmak yıkanmak denir.

Talibin kabahati büyükse ne yapılır?:
Kabahati büyük değilse dedenin topluluk önünde yapacağı nasihatleri dinler, ama büyükse “düşkün” ilan edilir. Bir yıl onunla konuşulmaz, sohbet edilmez, selamı alınmaz, yardım yapılmaz. Bir yıl sonunda cezası ya devam eder ya da biter.

Niyaz ne demektir?: Elini göğsüne, sonra ağzına götürerek selam vermektir.

Gerçek bir cemin şartları var mıdır?:
Herkes birbirini tanıması, cem başlamadan evvel birbirine gönlü kırık kimsenin kalmaması gerekir. Cemde, eşikte duranla döşekte oturan birdir. O kapıdan girince cinsiyet, yaş, rütbe kalmaz, hepsi dışarıda kalır.

İkrar vermek ne demektir?:
Söz vermek. İkrar, mürşide teslim olmada verilen söz. Bir çeşit dayanışma, birliktelik v.b. gibi inançsal geleneği gelecek kuşaklara emanet bırakmaktır.

Semah ne demektir?***:
Semah; “işitme”, “gök”, “gökyüzü”, “müzik dinleme”, “karma halk oyunu”, “mukabele” karşılığıdır. Kaval, bağlama, kemane eşliğinde, karışık olarak “cem” törenlerinde yapılan dini içerikli/anlamlı oyunlardır. Mutlaka sözlü ve bölümlüdür. Alevi semahlarında genellikle bağlama belirleyicidir.
Semahların 2-4-8-10 veya 3-5-7-12 kişi ile dönülmesi gelenektendir. Semahlara; genellikle 4 canın semaha kalkması ile başlanır. Semah sırasında ayaklar çıplak, kadınların başı eşarplıdır. Erkeklerde baş açık, ayak çıplaktır. Dede makamı kutsal makamdır ve o makama semah dönülürken sırt dönülmez.

Alevi semahlarındaki renklilikte; Kerbela’da haksızlığa karşı boyun eğmeyen Hz. Hüseyin’i, Türkmen kocası Dede Korkut’u, Pir Sultan Abdal’ı ve son Ata’yı bulmak olasıdır. Kırklar Semahı, Turnalar Semahı, Kırat Semahı, Tahtacı Semahı, Trakya Semahı, Urfa Semahı dönülen semahlarıdır.
____________________________
*Sevimay, Devrim; Hacı Bektaş Veli Dergahı Postnişini Veliyettin Ulusoy ile Muharrem Sohbeti, Milliyet, 05.01.2009

** Dua (Gülbenk)
Allah Allah Allah Allah Allah Allah
Üçlerin beşlerin
Gerçek erlerin ve şehitlerin
Yüzü suyu hürmetine
Akşamlar hayrola
Şerler defola
Yiğitler saf ola
Yardımcımız halk ola
Varlığımıza
Birliğimize
Birolmamıza
Merhaba!
Merhaba!

***Ay, Göktan (Y.Doç.Dr.); 2.Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik - Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı, 2 Cilt, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, Araştırma Dizisi:5, 17-19 Ekim 2007, Ankara, sf.295-300




Hoşgeldiniz