Geleneksel Türk Müziğinde ilk “Kanun”, “Bağlama”, “Ney” Konçertoları… Ayhan Sarı


Toplam Okunma: 5966 | En Son Okunma: 19.11.2024 - 10:35
Kategori: Değerlerimiz, Yazarlarımız: A.Sarı

Müziğimizde geleneksel çalgımız için yazılmış sadece üç konçerto var. Birincisi, 1944-1951 yılları arasında dünyanın ilk kanun konçertosu kimliğiyle Hasan Ferit Alnar tarafından bestelenmiş, Türkiye’de geleneksel bir çalgının ilk kez “solo” olarak değerlendirildiği Kanun Konçertosu; ikincisi Cengiz Özdemir’in 1998 yılında Arif Sağ, Erol Parlak ve Erdal Erzican’dan oluşan Arif Sağ Trio’su için bestelediği “Bağlama Konçertosu”; Üçüncüsü ise Fazıl Say’ın (2012 Mart) Almanya Musikalische Akademie des Nationaltheater-Mannheim Orkestrası’nın siparişi üzerine bestelediği “Ney Konçertosu”…

Hasan Ferit Alnar (1906 - 1978) , Kanun Konçertosu seslendirimleri:

Ruhi Ayangil (İstanbul-1980), ardından Tahir Aydoğdu (İstanbul-1997) ve üçüncü olarak da Halil Altınköprü (İzmir-2006)

İlk bölümü teması Giriftzen Asım Bey’in “Rast Peşrev”inden esinli olduğu savunulur. Kadansta kanun taksimi sergilendikten sonra, ana temanın tekrarlanmasıyla bölüm biter. İkinci bölüm kanun ve orkestranın diyaloğunu saba makamının etkisinde mistik bir hava ile sürdürür. Hareketli bir tempoda olan üçüncü bölümde ana tema kanun ve orkestra tarafından birlikte işlenerek Rast Peşrevi’ne ulaşan çizgilerle sona erer.

Cengiz Özdemir (d. 1959 İstanbul)* 1998 yılında Arif Sağ, Erol Parlak ve Erdal Erzican’dan oluşan Arif Sağ Trio’su için bestelediği ve ilk seslendirimi Betin Güneş yönetimindeki Köln Filarmoni ve Strasbourg Radio Jazz Orkestrası tarafından yapılan, daha sonra da İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası eşliğinde kaydedilen Bağlama Konçertosu (1998-İstanbul) :

Part 1- Serenler Zeybeği (Anonim)
Part 2- Music by Erdal Erzincan
Part 3- Music for Clarinet-b)Music by Erol Parlak
Part 4- Music by Arif Sağ-b) Music by Arif Sağ
Part 5- Music by Dertli Divanı
Part 6- Yandım Şeker (Anonim)

Fazıl Say’ın (d.1970 Ankara ) Almanya Musikalische Akademie des Nationaltheater-Mannheim Orkestrası’nın siparişi üzerine bestelediği Neyzen Burcu Karadağ’ın seslendirdiği (2012 Mart) Ney Konçertosu…


Ney Konçertosu, Mannheim prömier konseri finali (Mart 2012)
Burcu Karadağ, Fazıl Say, şef: Dan Ettinger

İstanbul Galata Kulesi’nden Üsküdar’a kadar kendi yaptığı kanatlarla uçan Hezarfen Ahmet Çelebi’nin sıradışı hikayesini anlatan ney konçertosu ”İstanbul 1632 Baharı”, ”Galata Kulesi”, ”Uçuş” ve ”Cezayir Sürgünü” adlı birbirine bağlı dört bölümden oluşuyor.

”İstanbul 1632 Baharı” adlı ilk bölümünde Hezarfen’in o günün sabahındaki endişeleri ve korkuları;
”Galata Kulesi” isimli ikinci bölümde Hezarfen’in uçuşunun başlayacağı Galata Kulesi’ne gelmesi sırasında gösterisini izlemek için büyük bir kalabalığın toplanmasına karşın onun sadece uçmayı düşünmesi;
”Uçuş” adlı üçüncü bölümünde Hezarfen, Galata Kulesi’nin tepesinden kendini boşluğa bırakması;
son bölümünde ise ”Cezayir Sürgünü” betimleniyor.

Fazıl Say, Hezarfen’in uçuşu sırasındaki büyük hayalperestliğini ve içindeki eşi benzeri olmayan duyguyu dile getirmek için ney ve kudümün yanı sıra orkestralamada yeni çalgıları da kullanmış. Bunlar: waterphone, ufodrum, sansula, vibratone…

İlgili renk çalgıları hakkında:

Waterphone: Richard Waters’in 1970’de icat ettiği Waterphone müzik enstrumanı. Daire biçimli bir gövde üzerine koni oluşturacak biçimde dizilmiş değişik uzunluktaki metal çubuklardan oluşan bir müzik aleti. Çeşitli nesneler ile vurularak çalınır. Korku/gerilim vb efekt arka plan sesleri için idealdir.

Bkz: http://www.youtube.com/watch?v=hFyv6t3OS3c

Ufodrum: güğüm şeklinde çelikten yapılmış metal/bakır vb değişik tonlar çıkaran diller açılarak yapılmış, dibinde sesi vermesi için bir delik bulunan, müzisyenin dillere parmakları yahut enstrümanın yanında gelen yumuşak uçlu bagetler ile vurarak çaldığı çalgı. Diller notalara ayarlanmış olup vurulduğunda komşu dillere de etki eder ve böylece birden fazla ses aynı anda birbirine karışır. Üzerinde 8 adet nota bulunur. Re ve mi pentatonik kalıplarında 5 ayrı gam diziliminde versiyonu vardır.

http://www.webmuzikmarket.com/HAPIUFO-Steel-Drum,PR-8488.html
http://www.youtube.com/watch?v=PW-GZ05htLE

Sansula: Def benzeri gerili bir deri üzerinde fare kapanına benzer el büyüklüğündeki dikdörtgen şekle monte edilmiş ince metal yassı çubukların eli ile didilmesiyle ses elde edilen çalgı.

http://www.facebook-paylas.com/hokema-sansula-basic–first-approach-davide-hearth-1639548415.html

Wibraton: Ortası el tutamacına kadar yarılmış alüminyum 30-40cm uzunluğundaki boruya bir tokmakla vurulması sonucu çıkan sesin aletin üzerinde bulunan tek deliğin açılıp kapatılması sonucu değiştirilmesiyle elde edilen efektif etki çalgısı…

http://www.youtube.com/watch?v=B4l0jGwZzmA&feature=player_embedded
________________________________________
*Cengiz Özdemir (1959 İstanbul)

Profesyonel müzik yaşamına 1974 yılında Salim Ağırbaş Orkestrasında başlayan Özdemir 1982 yılında İstanbul Belediye Konservatuarı Keman ve Piano bölümünden mezun oldu. Okay Temiz, Hasret Gültekin, Cem Karaca, Belkis Akkale, Arif Sağ vb. sanatçılara konser ve stüdyo kayıtlarında eşlik etti.

Bağlama için yazılan(Arif sağ icrası amacıyla) ilk ve tek konçerto’nun sahibi Özdemir’in bu eseri Köln Filarmoni ve Strasbourg Radio Jazz Orkestrası tarafından yorumlanmış, daha sonra da İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası eşliğinde kaydedilmiştir.

Özdemir, şu anda İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı’nda ‘Sanatçı Öğretim Elemanı’ olarak görev yapmaktadır.




Hoşgeldiniz