Üzeyir Hacıbeyov’a İstinaden Azerbaycan Musiqi Heyatına Bir Nezer… Emine Miryusif Qızı


Toplam Okunma: 8625 | En Son Okunma: 20.11.2024 - 21:32
Kategori: Kongre.simp.panel

22-24 Ekim 2011 tarihleri arasında Sivas’ta gerçekleştirilen 1. Uluslararası Türkü Sempozyumu’nda bildiri sahiplerinden biri de Azerbaycan Bakü’de Müzikoloji Bölümü 3. sınıf öğrencisi olan Emine Miryusufkızı idi. Azerbaycan müzik hayatına dair bildirisini Azerbaycan Türkçesi dilinden olduğu gibi yayınlıyoruz. Yazı metni gerek genç bir müzikbilim öğrencisinin kalemini yansıtması, gerek dil karşılaştırması dahil birçok açıdan ilgi çekiyor…

Üzeyir beyin maqalesine istinaden bu gün de Azerbaycan musiqisine bir nezer yetirmek zeruridir. Çünki bir esr erzinde hem Azerbaycan ictimayeti , hem Azerbaycan tarixi, hem de Azerbaycan medeniyyeti ve incesenetinde böyük deyişikler baş vermişdir.Elbette ki, bir meruzede bu problemlerin her birine nezer yetirmek ve onlar haqqında danışmaq çox çetindir.

İlk önce bütün göz qarşısında olan Azerbaycanda geden medeniyyet ve musiqi sahesindeki yenilikleri qeyd etmek isterdim. Üzeyir beyin seyi ve dahiyane uzaqgörenliyi neticesinde Azerbaycan bestekarlar mektebi, Avropanın 3 esr , belkede çox bir müddete keçdiyi yolu, 30-40 ile adlayıb. Ve bu gün klassik bestekarlar olan Ü. Hacıbeyovun, M.Moqamayevin Q. Qarayevin , F. Emirovun, C. Haçıyevin, S. Hacıbeyovun, A.Melikovun, X. Mirzezadenin ve .başqa bu kimi bestekarların yolunu davam etdiren A.Elizade, F.Qarayev, F. Elizade, S. Kerimi , A. Dadaşov ve s. bestekarların adını çekmek olar.

Cemiyyet hemişe müxtelif olub ve her cemiyyetin özünemexsus dünya görüşü ve bundan ileri gelen medeniyyeti de yaranır. Bu gün Azerbaycan cemiyyeti müxtelif dünya görüşlü insanlardan ibaretdir ve cemiyyetin her bir üzvü özünemexsus heyat terzi ve medeniyyet növü sevir.

XXI esr(asır) azerbaycanlıların heyatına bir sıra yenilikler getirdi. Bunlardan en ümdesi ve müqeddesi hamının çan atdığı azadlıq amalıdır. Ulu önderimiz H. Eliyev başda olmaqla esrlerden beri çan atdığımız müsteqilliyimiz elde etdik. Müsteqillik özü heyatımızın müxtelif sahelerine bir sıra yenilikler getirib. Bu söz azadlığı ve fikir azadlığıdır. Bu gün musiqi heyatımızın gekrcekliyine nezer salsaq biz neyi müşahide etmiş oluruq?

I Yaşlı bestekarlarımız Ü. Hacıbeyov’un, Q. Qarayev’in, F. Emirov’un yolunu davam etdirerek en müasir yazı texnikasından istifade edib müasir ruhda eserler yaradırlar. Bunlardan X. Mirzazade, A. Melikov, A. Elizade kimi bestekarları misal göstere bilerik. Bir qism bestekarların eserleri ise demek olar ki, xalq musiqisi seviyyesinden çox az ferqlenir.

Диэяр bir qrup bestekarlar ися vaxtile xaricde yaranan ve bu gün Azerbaycanda özüne geniş yer tapan avanqard üslubuna meyl gösterirler. Fikrimiz aydınlaşdırmaq üçün tarixe kiçik ekskurs edek:

Vaxtile Qerbde improfisionizmi ehate eden bir dövrde XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde yaşayıb yaratmış Ravel, Debbüsi, Sen. SANS kimi bestekarları avanqard bestekarlar adlındırıblar.Eslinde bestekarlıq практикасында avanqard üslübu heyat gercekliklerine prosest elameti kimi yaranıb. 39-45 yeni müharibe ve müşaribeden sonrakı illerde dövrün gerçekliklerine etiraz elameti kimi Hindemit, Brukner, Kramb, Чорч Крам, Ksenakis , Такимитсу, Shokhauzen, Пендеретски, Bulez, Luidj Nono, Liqeti, Ayvz, Denisov, Qubaydullina, Şnitke ve s bestekarlar avanqard üslübünda eserler yaratmışlar. Qeyd etmeliyik ki, bu üslüb cemiyyet terefinden qebul edilmediyi üçün hemin eserler bestekarların sağlığında seslenmemişler. Mehz onların ölümünden sonra bu eserler işıq üzü görür. Bu eserler dünya musiqi medeniyyeti incilerinden sayılır.

Açığı Azerbaycanda genc ve bezi orta nesil avanqard üslubunda eser yaradan bestekarlar, eser kamilliyi baxımından evvelki adlarını çekdiyimiz bestekarlardan ferqlenirler. Yeni bu bestekarların eserlerinde musiqinin ezeli menası itir. Meruze tenqidi meruze olmadığından etik normalara esaslanaraq bu bestekarların adlarını çekmirik.

Üzeyir Haçıbeyov qeyd edir: «…. Xalq yalnız yaradıcı, yalnız bestekar deyildir; xalq eyni zamanda misilsiz tenqidçi ve musiqi eserlerinin en yaxşı «istehlakçısıdır», xalq musiqi eserlerine diqqetle yanaşır , yaxşını pisden seçir ve her çeşidli saxta gözellikleri ve ideyasız debdebeleri amansızçasına redd edir» Yeni Üzeyir beyin fikrince bestekar en müasir yaz texnikasından yaxud bestekarlıq üsullarından istifade ederek, ele bir eser yaratmaladır ki, onu dinleyen hemin eserden zövq alsın. Evvelde dediyimiz kimi hem eserleri xalq yaradıcılığından az ferqlenen bestekarların, hem de müasir texnikadan istifade eden bestekarların eserlerinde çox vaxt xalq musiqisini özününki kimi istifade edirler bu da yaxşı elamet deyil. Ü. Haçıbeyov yazır ki, «aramızda çox pis adet vardır, bestekar el havasını götürüb ora –burasını deyişib altında yazır ki, bu filankesin eseridir.» Bele eserlerde xelqilikden danışmaq ebesdir ve bele eserler senetkarın özünün inkişafına da mane olur.

Eger biz evvel bestekar yaradıcılığında olan inkişafdan danışırıqsa Üzeyir beye istinaden biz medeniyyetimizin tebliğindende danışmalıyıq ki, biz en yaxşı medeniyyet, edebiyyat nümunelerimizin tebliği ile meşğul olmuruq ve genclerimizin, medeniyyet üzvlerimizin bu sahede maariflenmesine o qeder de yer ayırmırıq.

Üzeyir beyin meqalelerini oxuduqdan sonra bu qerara gelmek olur ki, Azerbaycanda esrinrimizin evvelinde olan tenqidin bu gün tamamile kökü kesilib, olsada çox az ve sethtidir. Mehz buna göredir ki, en böyük tebliğat mexanizmi olan radio ve esasen televiziya лайищяляриндя efire ançaq bayağı musiqiler gedir ve бу musiqilerle cemiyyetin ekseriyyeti formalaşır.

Söz yox ki, dövr deyişib. Böyük yunan filosofu Platon deyir ki, her dövr tarixe öz möhrünü basır. Bunu da biz bariz şekilde görürük. T. Quliyevin, Niyazınin, R. Hacıyevin, X. Mirzezadenin insanı düşündüren, insanın zövqünü formalaşdıran , onu xeyala daldıran, ağladan , güldüren bir sözle insanın ülvi hisslerine toxunan, mahnı janrlarının evezine «Toylar krallarının » guya yazdıqları musiqeler seslenir ki, bu elbette илк юнъя biz genclerin zövqüne böyük zerbe vurur.

Toylar el şenliyidir, dede-babalarımızın en qedim , en gözel yaradıb qurduqlar merasimdir. Bu merasimlerde xalqımızın gözel reqsleri, mahnıları ve bezen merasimin harada, Azerbaycanın hansı güşesinde keçirilmesine uyğun olaraq müxtelif musiqi proqramları olur. Oxumaq, reqs etmek, halay getmek merasimin özeyidir. Lakin Azerbaycannı müxtelif regionlarında toylar müxtelif keçirilir. Misal üçün Bakı, Şamaxı ve Qarabağ toylarını muğam desgahları olmadan tesevvür etmek mümkün deyil. Göyce ,Gedebey , Boçalı toyları ise aşıqsız keçmez. Bezi yerlerde reqs havaları yayılıb ki, bunlarndan Şekide kos-nağara , Naxçıvanda ise yallılları xüsusi qeyd etmek lazımdır. Kos-nağaranı zurnasız tesevvür etmek mümkün deyil.

Elbette bunlar bir adetdir. Ançaq kim ise dikte ede bilmez ki, Bakının merkezinde şadlıq evlerinde toy meclisleri zurna, kos-nağara ile keçirilsin. Bu gün avropaya inteqrasiya edilen bir dövrde biz özümüzde , adetlerimiz de deyişib. Lakin çalışmalıyıq ki, öz yaxşı adetlerimizi saxlayaq ve avropanın yaxşı adetlerini iqtibas edek. Neçe ki, Uzeyir bey XX esrin evvelerinde medeniyetimizin ireli addımlaması üçün mehz avropa musiqi janrlarına müraciet edib, milli zeminde eserler yaradıb.

Yeri gelmişken toy meclislerinden danışarken qeyd etmeliyik ki, bu gün toy merasimlerinde yaxşı seviyyede oxunan bestekar mahnıları bizi sevindirir.

Bu gün Azerbaycanda Medeniyyet Nazirliyi ve Heyder Eliyev fondu başda olmaqla Bestekarlar İttifaqı , BMA-ı ve AMK-nın kömekliyi ile bir sıra teqdire laiq tedbirler кечирилир. Bunlarndan muğam simpoziumları, Qebelede keçirilen festivallar , Filormoniyada, Bestekarlaq ittifaqında ve bir sıra medeniyyet oçaqlarında hemçinin bölgelerde keçirilen Ü. Hacıbeyovun 125 illiyine hesr olunmuş tedbirler xalqımız terefinden ve musiqi severler terefinden böyük reğbetle qarşılanır. Bu keçirilen tedbirler haqqında bir sıra kitablar neşr olunub, hemçinin qezet, jurnal ve internet saytlarında bu barede maqalelere rast gelmek olar. Bu çox sevindirici haldır.
Ü. Hacıbeyova esasen bedii heqiqetlerin esasını heyat heqiqetlerinde axtarmaq lazımdır. Üzeyir bey qeyd edir: «Senetkar yalnız heyata söykenmelidi, heyatdakı hadiselere laqeyd qalmamalıdır» . Onun fikrince «senetkar qarşısında duran meqsed saxta debdebelere, modabazlığa uymamaq senetin daxili gözelliklerine arxalanmaq ve ondan baçarıqla istifade etmek, Avropa musiqisini öyrenerek şerq musiqisini xarablamamaq, xalqın zövqünü korlamamaq, ruhunu inçitmemek heyat reallıqlarından uzaqlaşmamaq lazımdır. Mehz bu halda senetçini xalq senetkarı adlandırmaq olar».

Edebiyyat siyahısı:
1.Üzeyir Hacıbeyov seçilmiş eserleri.Bakı, Yazıçı, 1985
2. Rehim Nağıyev Üzeyir Hacıbeyovun estetik görüşleri , Bakı, ADN, 1985
3. Üzeyir Hacıbeyov. Eserleri.II cild ,




Hoşgeldiniz