İlköğretim Döneminde Müzik Eğitimi… Ömer Can Satır

Toplam Okunma: 22680 | En Son Okunma: 21.11.2024 - 09:49 Kategori: Araştırma Yazıları

İlköğretim müzik eğitiminin önemli noktalarından biri de müzik dersini okutan öğretmenlerin eğitim devrelerine göre farklılık gösteriyor olmasıdır. 1. 2. 3. sınıfların müzik dersleri, özel öğretim kurumları dışında, sınıf öğretmenleri tarafından; 4. ve 5. sınıfların müzik dersleri sınıf öğretmeni ya da müzik öğretmeni tarafından; 6. 7. ve 8 sınıfların müzik dersleri ise müzik öğretmeni tarafından yürütülmektedir… Genel müzik eğitimi, herkese yöneliktir… Özengen müzik eğitimi; genel müzik eğitimiyle yetinmeyip müziğin bir dalına içten ilgili, istekli, gönüllü ve yatkın olanlara yöneliktir… Mesleksel müzik eğitimi ise; müziğin bütününü, bir kolunu veya dalını bir iş veya mesleksel uğraş alanı olarak seçen veya seçmek isteyenlere yöneliktir…

İlköğretimde müzik eğitimi, ilköğretim öğrencilerinin tümü için gerekli ve zorunlu bir eğitim ve öğretim sürecini kapsamaktadır. Müziğin ilköğretim çağı çocuğunun yaşamındaki vazgeçilmez yeri ve önemi nedeniyledir ki müzik; ilköğretimde hem sağlam bir eğitim temeli, hem anlamlı bir eğitim boyutu, hem kullanışlı bir eğitim aracı, hem etkili bir eğitim yöntemi, hem de önemli bir eğitim alanıdır (Uçan, Yıldız, Bayraktar, 1999: 8).

İlköğretim süreci içerisinde hem bir eğitim aracı, hem de bir eğitim alanı olarak yer alan müzik eğitimini Uçan (2005: 14) şöyle açıklamaktadır:

“Müzik eğitimi, temelde bir müziksel davranış kazandırma veya bir müziksel davranış değiştirme sürecidir. Bu süreçte daha çok, eğitim gören bireyin (çocuğun/ gencin, öğrencinin) kendi müziksel yaşantısı temel alınır, bu temelden yola çıkılarak belirli amaçlar doğrultusunda planlı, düzenli ve yöntemli bir yol izlenir ve bu yolla belirli hedeflere erişilir. Müzik eğitimi yoluyla, birey ile çevresi özellikle müziksel çevresi arasındaki iletişim ve etkileşimin daha sağlıklı, daha düzenli, daha etkili ve daha verimli olması beklenir”.

Bowman (2002: 63) ise müzik eğitimini, öğrencilerin müzikal olarak gelişimlerine yardımcı olan bir süreç olarak değerlendirirken, müzik eğitimi alan bireyin müziğin değerini takdir etme, müzikal yaratma, müziğe tepki verme ve müziksel deneyimleri anlamlı bir biçime dönüştürme gibi davranışları kazanabileceğini belirtmektedir.

Bir diğer tanıma göre, müzik eğitimi, temelde müziksel okuma- yazma, şarkı söyleme, çalgı çalma, müzik dinleme, müziksel bilgilenme, yaratma, beğeni geliştirme ve müziksel kişilik geliştirme eğitimidir (Uçan, 1989: 179).

Yukarıda verilen tanımlar hiç kuşkusuz ilköğretim süreci içerisindeki müzik eğitimini de kapsamaktadır.

“Müzik eğitimi bir bütün olmakla birlikte genel, özengen (amatör) ve mesleksel (profesyonel) olmak üzere üç ana kitleye ve amaca yönelik olarak düzenlenip gerçekleştirilmektedir.

Genel müzik eğitimi, herkese yöneliktir. Sağlıklı, dengeli, başarılı ve mutlu bir ‘insanca yaşam’ ve ‘insanca gelişim’ için gerekli müziksel davranış değişiklikleri oluşturmayı ve ortak ‘genel müzik kültürü’ kazandırmayı amaçlamaktadır.

Özengen müzik eğitimi; genel müzik eğitimiyle yetinmeyip müziğin bir dalına içten ilgili, istekli, gönüllü ve yatkın olanlara yöneliktir. Müzik yaşamına daha etkin bir katılım ve bu yaşamdan daha etkili bir zevk ve doyum sağlamak için gerekli davranış değişiklikleri oluşturmayı ve ‘özengen müzik kültürü’ kazandırmayı amaçlamaktadır.

Mesleksel müzik eğitimi ise; müziğin bütününü, bir kolunu veya dalını bir iş veya mesleksel uğraş alanı olarak seçen veya seçmek isteyenlere yöneliktir. Seçilen veya seçilmek istenen müziksel mesleğin gerektirdiği davranış değişiklikleri oluşturmayı ve ‘mesleksel müzik kültürü’ kazandırmayı amaçlamaktadır” (Uçan vd., 1999: 9).

İlköğretimde müzik eğitimi yukarıda belirtilen müzik eğitiminin üç ana türünden en çok genel müzik eğitimi ile ilişki içerisindedir. Uçan (2005: 31)’a göre ilköğretim evresindeki genel müzik eğitiminde, bireye (çocuğa/öğrenciye), asgari ortak-temel müzik kültürü kazandırılırken, çeşitli müziksel araç ve gereçlerle yüz yüze gelme, çalışma ve kendini müziğin belli başlı davranış boyutlarında deneme fırsatı ve olanağı da verilmektedir. Ancak bunun yanı sıra çocuğun müziksel gelişimine, müziksel eğilimine ve geleceğe dönük müziksel beklentilerine bağlı olarak özengen ve mesleki müzik eğitimine ilişkin belirli düzenleme ve uygulamalardan da söz edilebilir (Uçan vd., 1999: 9).

İlköğretim müzik eğitimi öğrencilerin gelişim düzeyleri göz önünde bulundurularak gerek konu, gerekse hedef- davranış düzeyinde üç aşamalı bir öğretim programı içermektedir.

“Genel olarak bakıldığında, ilköğretim günümüz Türkiye’sinde çocuklara örgün müzik eğitiminin ilk kez ve kesintisiz sekiz yıl süreyle verilmesinin öngörüldüğü, verildiği ya da verilmesi gereken (beklenen) bir kurumdur. Birinci Devre’de çocuk örgün müzik eğitimini hem ilk kez hem de en temel düzeyde almaya başlar. İkinci Devre’deki örgün müzik eğitimi bir yandan önceki devreye dayalı, diğer yandan sonraki devreye hazırlayıcı bir nitelik taşır. Üçüncü devredeki örgün müzik eğitimi ise, hem yaşama hazırlayıcı hem de kısmen ortaöğretime hazırlayıcı ve yönlendirici özellik gösterir” (Uçan vd., 1999: 9).

Ayrıca ilköğretimde müzik eğitimi, müziğin tüm boyutlarıyla ele alınıp işlendiği bir ders olarak gerçekleşmekte ve böylece çocuğun/öğrencinin bilişsel, devinişsel ve duyuşsal davranışlarıyla bir bütün olarak gelişimine katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

İlköğretim müzik eğitiminin önemli noktalarından biri de müzik dersini okutan öğretmenlerin eğitim devrelerine göre farklılık gösteriyor olmasıdır. Ülkemizde şu an birinci, ikinci ve üçüncü sınıfların müzik dersleri, özel öğretim kurumları dışında, sınıf öğretmenleri tarafından; dördüncü ve beşinci sınıfların müzik dersleri sınıf öğretmeni ya da müzik öğretmeni tarafından; altıncı, yedinci ve sekizinci sınıfların müzik dersleri ise müzik öğretmeni tarafından yürütülmektedir.
.
İlköğretimde Müzik Eğitiminin Temel İlke ve Amaçları

İlköğretim müzik eğitimi sürecinin temel ilke ve amaçlarını belirlemeden önce müzik eğitiminin genel olarak oluşturulan temel ilke ve amaçların değinmek gerekir.

Müzik eğitiminin ilke ve amaçları, kuşkusuz, eğitimin türüne, düzeyine, süresine ve içeriğine bağlı olarak değişiklikler gösterir. Ancak niteliği ne olursa olsun, her tür ve düzeydeki müzik eğitiminde önemli ölçüde geçerliliği olan bir takım temel ilke amaçlar da vardır (Uçan, 2005: 15).

Uçan (2005: 15)’a göre müzik eğitimi, temel ilkeler açısından ele alındığında “….öğrencinin müziksel algılama yeteneğini farklılaştırıp çeşitlendirmeli; öğrenciyi belli koşullandırmaların ürünü olan tek yanlı müzik yapma, üretme ve dinleme alışkanlıklarından kurtarmalı; öğrenciyi, çeşitli, çok yönlü tını özelliklerine, yapı taşlarına, kuruluş biçimlerime ve etki alanlarına açmalı; öğrenciye müziksel ilişkilerinde daha yüksek düzeyde bir bilinçlilik ve eleştirme gücü kazandırmalı; bir çalgı, bir plak ya da kaset, müzikle ilgili bir plak ya da kaynak seçiminde ve bir müzik eserini ya da etkinliğini eleştirip değerlendirmesinde öğrenciye yardımcı olacak bireysel müzik yeteneklerini geliştirmeli, öğrencinin değişik türdeki müzik çalışma ve etkinliklerine etkin katılım sağlamalıdır.”

İlköğretim sürecinin önemli bir kolu olan müzik eğitiminin de öğrencilerin bulundukları dönemin özelliğine göre belirlenmiş temel ilke ve amaçları doğrultusunda işlerlik kazanmaktadır. Çiçek (2000: 8-10) ilköğretim müzik eğitiminin genel ilkelerini şöyle sıralamaktadır:

“1. Bilinenden Bilinmeyene, Yakından Uzağa Gitme;

İlköğretimde öncelikli yapılacak iş, çocuğun yakın çevresindeki çocuk ezgileri ve şarkılarından başlamak olmalıdır. Bunlar da;

• Sayışmalar, tekerlemeler ve ninniler,
• Çevre müzikleri,
• Komşu bölgelerin müzikleri,
• Tümüyle Türk Halk Müziği’nden seçilmiş uygun örnekler,
• Halk ve çocuk müziği kaynağına dayanan çağdaş müzik düşüncesiyle yaratılan Türk Okul Şarkıları,
• Ulasal bilinci uyanık tutan tarihi türkü ve marşlar,
• Başka ülkelerin eğitsel değer taşıyan okul şarkıları olarak çeşitlenebilir.

2. Müzikten Bilgiye Gitme;

Çocuklar, anadillerini nasıl önce konuşarak, sonra da okuyup yazarak öğreniyorlarsa müziği de böyle öğrenmelidir. Bunun için müzik eğitimine şarkılarla başlanmalı ve bu şarkılar hiçbir kural öğretilmeden kulaktan öğretilmelidir. Ancak bu gerçekleştirildikten sonra bazı müzik kuralları öğretilebilir.

3. Müziği Yaşama Katma;

Çocukların müzik derslerinde okul içinde ve dışında kullanılabilir olmalıdır. Bu yüzden iş, oyun ve doğa olayları ile ilgili şarkılara yer verilmelidir.

4. Müzik Eğitiminde Bütünlüğü Sağlama;

Müzik eğitimi bütünlüğe uyacak şekilde yürütülmelidir. Şarkı ve çalgı öğretimi, kulak eğitimi, solfej, dikte, bestecilik yeteneği pekiştirici olmalı. Bunlar ayrı ayrı ele alınmalı ve birbirine bağlı hale getirilmeli.

5. Müzikten Yararlanmayı Bilme;

Müzik sadece ders içinde kalmasıyla değil aynı zamanda dinlenmede, eğlenmede ve anlatımda yarar sağlanmalıdır. Müzik ders çalışırken, günün boş saatlerinde sürekli yer almalıdır.

6. Ses ve Çalgı Müziğinin Birlikte Yürütülmesini Sağlama;

Şarkı söylemenin yanında şarkılara, oyunlara, yürüyüşlere, eşlik etmek amacıyla çocukların çalabilecekleri çalgıların öğretilmesi gerekir. Bu çalgıların öğretimine, çocukların bildiği şarkıların öğretimi ile başlanmalıdır.

7. Yaratma Duygusunu ve Yeteneği Geliştirme;

Hem şarkı hem de çalgı öğretiminde çocukları yaratıcılığa yöneltecek yollar aranmalıdır. Çocuk bir şarkıya hareketleri ile eşlik etmelidir. Bildiği şarkı ve oyunlara benzer ezgi yapma çalışmalarına yönlendirilmelidir.

8. Çocuğu Kendi Sesini Sevdirme ve Çocuğun Sesini Eğitme;

Çocuklara kendi seslerinin en doğal ve etkili bir çalgı olduğu hissettirilmelidir. Bunun için de doğru ve güzel şarkı söyleme alışkanlığı kazandırılmalıdır.

9. Çocuğun Kulağını Eğitme;

Çocuğa şarkı söylerken veya çalgı çalarken çıkardığı sesleri doğru söyleyip, çaldığını kontrol etme alışkanlığı kazandırılmalıdır. Yanlışlarını düzeltme, duyduğu bir ezgiyi doğru yineleme, yazılan bir ezgiyi okuma, kendi yazdığı ve duyduğu bir ezgiyi okuma gibi birçok davranışın kazandırılması gerekir.

10. Zevk Eğitimi ve Sanata Yöneltme;

Öğretmenin sesiyle veya çalgısıyla çocukların seveceği örnekler sunması gerekir. Varsa mahalli sanatçıların derse getirilip dinleti yaptırılması, plak veya kasetçalarlardan uygun müzikler dinletilmesi, çocukların konserlere götürülmesi sağlanmalı ve okul çevresi çocuğun sanata ve zevk eğitimine yönelmesi sonucunda sanat merkezi haline dönüştürülmelidir.

11. Müzik Eğitiminde Çevre ile Bağlantı Kurma;

Okul çevresine göre yöredeki şarkılara, oyunlara ve oyun havalarına yer verilmeli, uygun olan mahalli çalgılar okula getirilmeli ve öğretilmelidir.”

İlköğretim müzik eğitiminin genel amaçları, Milli Eğitim Bakanlığı’nca hazırlanan İlköğretim Kurumları Müzik Dersi Öğretim Programı’nda belirlenen temel ilkeler doğrultusunda şu şekilde açıklanmaktadır (1994: 11-12):

• Temel müzik ilkelerine sahip olabilme.
• Sesleri temel özellikleriyle tanıyabilme.
• Sesler arasındaki temel ilişkileri kavrayabilme.
• Müziği oluşturan temel öğeleri kavrayabilme.
• Müzik yapma ve dinleme araçlarını tanıyabilme.
• Müzik topluluklarını tanıyabilme.
• Geleneksel ve çağdaş; yöresel, ulusal ve evrensel müzikleri tanıyabilme.
• Müziğin kaynağını oluşum ve gelişimini kavrayabilme.
• Müziğin insan yaşamındaki yerini ve önemini kavrayabilme.
• Düzeyine uygun müzikleri çözümleyebilme.
• Düzeyine uygun müzikler yazabilme.
• Müziğin her türünde nitelikli olanını niteliksizden ayırt edebilme.
• Çevresi ile müziksel iletişim ve etkileşimde bulunabilme.
• Atatürk’ün müzikle ilgili temel görüşlerini doğru anlayabilme.
• Sesini doğru ve etkili kullanabilme.
• Dinlediği müziklere uygun ritmik devinimlere eşlik edebilme.
• Çalgısını temiz ve düzenli kullanabilme.
• Müzik yapma, dinleme araç ve gereçlerini kurallarına uygun kullanabilme.
• Sözlü müziklerde Türkçeyi doğru ve anlamlı kullanabilme.
• Düzeyine uygun tekerleme, sayışma, ninni, şarkı, türkü, marşları doğru, temiz ve anlamlı çalabilme.
• Düzeyine uygun müzikleri çalgısıyla doğru, temiz ve anlamlı çalabilme
• Kazandığı müzik dağarcığını çeşitli etkinliklerle sergileyebilme.
• Müzik yazısını doğru okuyabilme.
• Müzik yazısını doğru yazabilme.
• Başta İstiklal Marşı olmak üzere, başlıca ulusal marş şarkılarımızı özüne uygun söyleyebilme.
• Müziği başka anlatım biçimlerine dönüştürebilme.
• Düzeyine uygun müziksel araç ve gereç yapabilme.
• Yaratıcı müziksel çalışmalar yapabilme.
• Müziksel bir çevre içinde yaşadığının farkında olabilme.
• Müzik yapmaya istekli olabilme.
• Müzik yapmaktan hoşlanabilme.
• Müzik dinlemekten hoşlanabilme
• Çeşitli türdeki müziklerden hoşlanabilme.
• Çevresindeki müzik etkinliklerine katılabilme.
• Serbest zamanını müzikle geçirebilme.
• Yaşamında müzikten yararlanabilme.
• Kendisini müzik yoluyla ifade edebilme.
• Müzik yoluyla, sevgi, paylaşma ve sorumluluk duygusunu geliştirebilme.
• Sağlıklı müziksel çevre konusunda bilinçli ve duyarlı olabilme.
• Çok yönlü ve hoşgörülü bir müziksel kişilik geliştirebilme
• Kendine özgü bir müziksel kişilik geliştirebilme.
• Bilinçli bir müzik dinleyicisi olabilme.
• Müzik kültürünün genel kültürün ayrılmaz bir öğesi olduğunu görebilme.
• Ulusal birliğimizi, bütünlüğümüzü pekiştiren ve dünya ile bütünleşmemizi kolaylaştıran bir şarkı dağarcığına sahip olabilme.

KAYNAKÇA

Bowman, W. (2002). The New Handbook Resarch on Music Teaching and Learning: Project of the Music Educatiors National Conference. New York: Oxford University Press.

Çiçek, S. (2000). İlköğretimde Müzik (Birinci Baskı). Bursa: Ezgi Kitabevi.

Milli Eğitim Bakanlığı. (1994). İlköğretim Kurumları Müzik Dersi Öğretim Programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.

Uçan, A. , Yıldız, G., Bayraktar, E. (1999). İlköğretimde Etkili Öğretme ve Öğrenme Öğretmen El Kitabı: İlköğretimde Müzik Öğretimi. Ankara: M.E.B Projeler Koordinasyon Merkezi Başkanlığı.

Uçan, A. (1989). Türkiye’de Cumhuriyetin İlk Altmış Yılında Müzik Eğitimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5 (1), 179.

Uçan, A. (2005). Müzik Eğitimi (3. baskı). Ankara: Evrensel Müzikevi.

Hoşgeldiniz