“Bona” Nedir?.. Doç. Dr. Gözde Çolakoğlu Sarı*


Toplam Okunma: 26082 | En Son Okunma: 21.11.2024 - 04:21
Kategori: Araştırma Yazıları

Bona… Müzikle tanışmaya başlamış hemen her öğrencinin yanıbaşında bulunması gerektiği öğretilen kitap. Nota değerleri taksimat bilinci… İster özel ders, ister müzik okulu öğrencileri nota öğrenmeye önce ezgisiz ritm alıştırmalarıyla başlar. Bona,  müzik öğretmenlerinin nota öğretimine başlangıç için kullandıkları nota değerlerini öğreten bir metoddur. Kelime kökeni çoğu müzik uğraşanımız tarafından bilinmez, dolayısıyla da öğretilmez… “Bona” kelimesinin öyküsü…

Türkiye’de müzik eğitiminin başlangıç aşamasındaki öğrencinin karşılaştığı ilk terimler bona ve solfej’dir:

Solfej: Notaları melodileriyle seslendirmek.
Bona: Notaları sadece ritmik değerleriyle okumak.

Bona hep ritimsel alıştırma kitabı olarak değerlendirilmiştir. Oysa küçük bir detay bakışıyla bile, sadece müziğin bölümleme kabiliyetini öğretmeye yarayan bir kitap olmadığı, alıştırma notalarındaki tonallık içeren donanımlardan ve karar seslerinden kolayca anlaşılabilmektedir.

Bona kelimesi kökeni…
Ülkemiz müzik eğitiminde “notaları ritmik değerleriyle okumak” şeklinde algılanan BONA terimi, ismini yazarından, almaktadır. Ama bu ayrıntının müzik hayatımızda öğretilmemesi bir gelenek halini almıştır.

Bu yazımızda Bona kelimesinin kökeni meselesini aktarmaya çalışacağız…

PASQUALE BONA (Cerignola 3 Kasım 1808 – 2 Aralık 1878 Milano) adlı İtalyan besteci, ses sanatçısı ve müzik teorisyeni, BONA adlı müziği okuma ve öğretme yöntemini günümüz nesillerine kazandıran kişidir. “Metodo Per Divisione” isimli kitabın yazarı P. Bona’nın çalışması Milano’da yayınlanmış olup, elimizdeki Türkçe baskısı 1945 tarihlidir.

Aşağıda kitabın orijinali ve 1945 tarihli Türkçe baskısının kapak kısımları görülmektedir.

(Bir alışveriş sitesi olan ebay.com’da satılığa çıkarılan eski baskı bir İtalyanca nüshanın dış kapağı)

(Arşivimizde bulunan, Resimli Ay matbaasında 1945 yılında basılan nüshanın dış kapağı)

1945’deki Türkçe baskısının iç kapağında şöyle yazar:

“Milano “Giuseppe Verdi Konservatuarı” Öğretmeni CARLO PEDRON tarafından tekrar gözden geçirilerek, faydalı ilaveler, şarkılı solfejler ve musiki teorisiyle zenginleştirilmiş olan bu metod nota yayın evimiz tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.”

(Arşivimizde bulunan, Resimli Ay matbaasında 1945 yılında basılan nüshanın iç kapağı)

“Musiki Teori, Taksimat ve Solfej Metodu” olarak İskender Kutmani yayınları tarafından 1945’de basılan kitabın giriş sayfasında KİTABIN ASIL YAZARI Pasquale Bona’nın tanımlamaları bulunmaktadır.

“Taksimat: Her notanın ismini, tıpkı kelimelerin okunması gibi telaffuz etmekten ibarettir. Şu farkları, ses bizzat notanın şekli tarafından ifade edilen zaman müddetince uzatılmak ve nota, dörtte birden daha büyük bir kıymette ise, sesi tekrar etmek ve devamın dörtte birlerinin adedince bağlı bulundurmak icap eder. 2,3,4 veya daha çok nota gruplarında, ilk hareketini kolaylaştırmak için muhtelif isimler, müteaddit hecelerden mürekkep bir tek kelime okunuyormuş gibi telaffuz edilirler. Ancak kuvvetli tempoları işgal eden isimleri daha kuvvetli bir şekilde telaffuz etmek lazım gelir.

Fasıla ve beklemelere gelince; bir tempoluk sükût yerinde bir, iki tempoluk sükût yerinde bir, iki ve emsali sükûtlarda da, sükûtların tekabül ettikleri rakamlar adet olarak okunur.
Bir sözü notalarla karışık olan oktavları ayırt etmek için de kullanılır. Tempo, elle işaret olunur”
Pasquale BONA

* * *
Kitap bu bölümden sonra Carlo Pedron’un yazdığı Musiki Grameri bölümüyle devam etmektedir. Konu başlıkları aşağıdaki gibidir:

1- Musiki- Vezin- Melodi-Ahenk-Seda
2- Musiki Notaları- Çizgi, Anahtar ve Bunların Kullanılışı
3- Musiki Şekilleri
4- Batuta: Ölçü ve Tempo
5- Basit Ölçüler- Mürekkep Ölçüler
6- Nokta- Bağlama- Uzatma
7- Senkop ve Tempo Karşılıkları
8- Karışık Ölçüler- Usulsüz Gruplar
9- Aralıklar ve Değiştirici İşaretler
10- Skala, Şekil, Tonalite
11- Karakteristik Vasıflar, Minör Benzeri Tonların Akordu
12- Süslemeler, Kısaltmalar, Tekrar İşaretleri, Hareket İşaretleri, İfade İşaretleri, Metronom

Kitabın bundan sonraki kısmı Pasquale Bona tarafından yazılan ve Carlo Pedron tarafından yayıma hazırlanan metot ve örnek parçalardan oluşmaktadır.

Komple Solfej Metodu başlıklı bu bölüm, öğrenciyi müziği okumaya hazırlar. Notalar, değerler, aralıklar tablosu, sol, do ve fa anahtarlarının genişliğini mukayese tablosu ve Bona’nın 119, Padro’nun 24 adet açıklamalı parçası ard arda dizilir. Bu iki bölüm arasında farklı numaralarla numaralandırılmış sol, do ve fa anahtarlarının birlikte okuması için yazılmış parçalar da bulunmaktadır.
Aşağıda “Metodo Completo Per La Divisione” adıyla, Bona tarafından yazılan metodun İngilizce ve Türkçe yayımlanan nüshalarının kapak kısımları görülmektedir. Bu kitapta da Bona’nın yukarıda anlatılan metodu ve 119 parçası bulunmaktadır. Türkçe nüsha İstanbul Tepebaşındaki Melek Mağazası tarafından Jord D. Papajorjiu (İzahatlı Türkçeye Çevrilmiş Metodlar ve Etüdler) yayınını olarak basılmıştır.

(Schirmer’s Library’nin Müzik Klasikleri Serisinin 1170 no’lu sayısı olarak basılan nüshanın dış kapağı)

(Arşivimizde bulunan, Tepebaşı Melek Mağazası tarafından Jord D. Papajorjiu yayınını olarak basılan nüshanın dış kapağı)

(Arşivimizde bulunan, Tepebaşı Melek Mağazası tarafından Jord D.Papajorjiu yayınını olarak basılan nüshanın iç kapağı)

Aşağıda ise 1991 yılında Cangöz Müzikevi tarafından yayınlanan (Türk-Batı müziği makamları ve terimleri ile ilgili bilgilerin eklenmesiyle basılan ve Bona hakkında hiçbir bilgi verilmeyen) kitabın kapağını görüyoruz.

(Arşivimizde bulunan ve Cangöz Müzikevi tarafından 1991 yılında basılan nüshanın dış kapağı)

Bona Türk müziği hayatımızın emektar bir kitabı olarak müzik öğrenim anılarımızın başucunda hala duruyor…

Teşekkürler Pasquale BONA…
____________________________________
(*) İ.T.Ü. Türk Musikisi Devlet Konservatuarı, Müzikoloji Bölümü Öğr. Üyesi




Hoşgeldiniz