Folklorumuzda “İyilik” Kavramı Üzerine… Y.Doç.Dr. Göktan Ay


Toplam Okunma: 4808 | En Son Okunma: 23.11.2024 - 12:43
Kategori: Fikir Yazıları

Folklor (Halkbilgisi) bir yörede yaşayan insanların, yaşayışlarından ortaya çıkan ortak değerleri; derleyen, toplayan ve sınıflayan bir bilim dalıdır… İyilik ve ona yakın kavramlar; atasözlerinde, günlük konuşmalarda, deyim-deyişlerde, türkülerde, şiirlerde, aşıklamalarda, iş ve günlük hayatında, gelenek ve göreneklerde v.b. yoğun olarak kullanılmakta ve yaşatılmaktadır….

Folklorumuzda “İyilik” Kavramı Üzerine….”İyilikten hep maraz mı doğar?” Y.Doç.Dr. Göktan Ay

“Düşünmeden öğrenmek faydasız, öğrenmeden düşünmek tehlikelidir.”
  Konfüçyüs

Folklor (Halkbilgisi) bir yörede yaşayan insanların, yaşayışlarından ortaya çıkan ortak değerleri; derleyen, toplayan ve sınıflayan bir bilim dalıdır. Bu değerlerin bilimsel metotlarla toplanıp, arşive kazandırılması ile halkbilim adıyla, sosyal bilimler içerisinde ve eğitim kurumlarında yerini almıştır.

İyilik kavramı da ülkemizde çok yaygın olarak uygulanan “imece” nin bir alt kavramıdır. İyilik etmek, dinen ve insanlık olarak; paylaşımı, üretimi ve sonucu meydana getirmektedir. İyilik ve ona yakın kavramlar; atasözlerinde, günlük konuşmalarda, deyim-deyişlerde, türkülerde, şiirlerde, aşıklamalarda, iş ve günlük hayatında, gelenek ve göreneklerde v.b. yoğun olarak kullanılmakta ve yaşanmaktadır. Büyük şehirlerde de “hısımlık-yakınlık,aynı köyden, şehirden, soydan v.b.” şeklinde sürmektedir.
İyilik yapma folklor değerlerimizde mümkün olduğu kadar özendirilirken, iyiliğin karşılığını almama durumunda da; isyankarlık, öç alma görülebilmektedir.

“Bir (ebeveyne iyilik) Bölümü, İyilik Üzerine Müteferrik Hadisler Ravi: Amr İbnu`l-As Resulullah (sav) buyurdu ki: “Kırk iyilik vardır. En üstünü sağmal keçi bağışlamaktır. Bu iyiliklerden birini, sevab ümid ederek ve vadedilen mükafatı tasdik ederek yapan kimseyi Allah mutlaka, bu ameli sebebiyle, cennete koyar.” Ravilerden biri (Hassan) diyor ki: “Keçi bağışı dışındaki amelleri saydık: Verilen selamı almak, hapşırana yerhamukallah demek, yoldan rahatsızlık veren şeyi temizlemek vs. gibi, fakat on beşe bile ulaşamadık” (Hadis No: 185)

Hırs yapmama, sakin olma, iyiliğin başa kakılmaması, iyiliğin gizli yapılması, iyilik yapmanın ibadete yapmakla eş değer olması v.b. gibi düşüncelere derlemelerde sıkça rastlanmaktadır.

Özellikle ülkemizde, her olay karşısında mahkemelere gidilmemesi, sorunun çözümü için, birilerinin “iyilik, güzellik” olsun diye araya girmesi çok yaygındır.

Etik olmak; ödev ve yükümlülük, vicdan, erdem ve onuru içine almaktadır. Etiklik son yıllarda nihayet ülkemizde de gündeme gelmiş, kurullar oluşturulmuş, ancak hala beyinlere yerleşememiştir. Etiklik; insanların meydana getirdiği toplumların ilişkiden doğan sorunlarını gidermek için konulan değerler bütünüdür. Yani felsefe disiplinidir.

Etiğin amacı; ahlakın ve onun vazgeçilmez kavramları olan iyilik, kötülük, erdem, mutluluk, ahlaklı kişilik, onurlu olmak v.b. kavramları temellendirmek, açıklamak, yorumlamak, teorisini oluşturmaktır.

Bu kavramları biraz açmaya çalışalım;
Ödev; bir kişinin yapması gerekli olan ya da kendisinden beklenen eylemdir. Yükümlülük; bu eylemlere yön veren isteklerdir. Vicdan; kişinin kendi kendini yargılama yeteneğini kullanmasını doğuran bir yetenektir. İyiniyet; kişinin toplumsal ilişkiler yada olaylar karşısında, ahlaki açıdan eylemlerine yön vermek ü,zere takındığı tavır veya benimsediği düşüncedir. İyiniyet fark edilmez, ancak kişinin eylemleri sonucu ortaya çıkar. Erdem; eylem ve davranışların temelidir. Erdemin içinde; basiret (pratik akıl ve karar verme yeteneği), adalet (adil davranış, doğruluk, dürüstlük), metanet (acı veya sorunlara karşı boyun eğmeme, sabretme), ölçülülük (çeşitli tahrik ve olumsuzluklara karşı rasyonel tepki verme) yer almaktadır.Onur; insanın kendi kişiliğine veya karşısındaki kişiye karşı saygı duymasıdır.

İyiniyetli bir kişiden “iyi eylemler” beklemek doğaldır. Ancak, amaca ulaşmak için yapılacak araç ve yöntemlerinde “doğru” olması kaçınılmazdır. İyiniyetli olmak için insanlar arasındaki “sevgi” bağının kuvvetli olması gerekir. O nedenle, kişilerin “ben” duygusunu aşması, “bencillikten” uzaklaşması ile “sevgi”, “paylaşım”,”üretim” artacaktır.

“Size kötülük edene kötülükle karşılık vermeyin. Herkesin gözünde iyi olanı yapmaya çalışın. Herkesle barış içinde yaşamak için elinizden geleni yapın. Ey sevgililer. Hiçbir zaman öç almayın. Bırakın, Tanrı’nın öfkesi alsın öcünüzü. Çünkü, Kutsal Kitapta şöyle yazılmıştır. “Rab, öç alma hakkı benimdir. Karşılığını ben vereceğim” buyuruyor. Ama.”Düşmanın acıkmışsa onu doyur, susamışsa ona içecek ver. Çünkü, bunu yapmakla, onun başı üstüne kızgın korlar yığmış olursun” Kötülük seni alt etmesin, kötülüğü iyilikle alt et.” (İncil-Romalılar 12:9-21)

İyilikle ilgili bakın neler derlenmiş;

“Sabah-ı şerifleriniz hayırlı olsun!”, “Allah hayırlı etsin!”, ”Allah size hayırlar ihsan etsin!”, “Eh ne yapalım hayırlısı olsun”, “Hayırlı ise olsun”, “İyilik yaparsanız bundan bahsetmeyin, bırakın kendisine iyilik yapılan konuşsun”, “Bilmediğin şey hakkında konuşmayı ve üzerine düşmediği halde söz söylemeyi terk et”, “Her şeyin bir belası vardır ve iyiliğin belası da kötü arkadaştır.”, “ İyi insanlar merhametli olur.”, “İyilik daima iyilikle karşılık bulur”, “İyilik yap, denize at. Balık bilmezse Halik (Yaratıcı) bilir”

Derlenen atasözlerinden de örnek verelim;
• Adam oğluna iyilik yaramaz
• Âdem oğluna iyilik yaramaz
• Her kime iyilik edersen, sakın ondan kendini
• İnsan oğluna iyilik yaramaz
• İnsan oğluna iyilik yarasa, sarı öküze bıçak olmazdı
• İnsana çok iyilik yaramaz
• İyiliğe iyilik er kişinin Kötülüğe iyilik er kişinin karıdır
• iyiliğe iyilik her kişinin kârı, kötülüğe iyilik er kişinin kârı
• İyiliğe iyilik olsaydı, kara öküze bıçak çalmazlardı
• İyiliğe iyilik olsaydı, kara öküze bıçak olmazdı
• İyiliğe iyilik olsaydı, koca öküze bıçak olmazdı
• İyiliğe iyilik olsaydı, öküze bıçak olmazdı
• İyiliğe iyilik yap, kötülüğe kötülük yapma
• İyiliğe karşı iyilik her kişinin işi, kötülüğe karşı iyilik er kişinin işi
• İyilik dile komşuna, iyilik gelsin basma
• İyilik eden iyilik görür
• İyilik et iyilik bul
• İyilik et komşuna, iyilik gelsin basma
• İyilik eyle denize sal, eğer iyilik iyilik ise o seni bulur
• İyilik gariptir
• İyilik gibi âlemde sermaye olmaz
• İyilik İki bastan olur
• İyilik kötülük müsavidir
• Kime iyilik ettin ise ondan sakin kendini
• Kötüden iyilik beklenmez
• Kötüden iyilik beklenmez,
• Kötülük her kişinin kârı, iyilik er kişinin kârı
• Kötüye yapılan iyilikten köpeğe atılan kemik daha hayırlıdır
• İyilik eden iyilik bulur
• Mermer iyi taştan, iyilik iki baştan
• Sağ elden iyilik, sol elden kemlik bekleme
• Üstüme iyilik sağlık
• Zayi olmaz iyilik
• Kötülük, hayır, fayda, menfaat,

Bir hikaye ile konumuzu bitirelim;

“Çölde bir Bedevi, susuzluktan dudakları kurumuş bir adama rastlamış. Adam su istemiş, Bedevi de, devesinden inip, onun ihtiyacını karşılamış. Suyu içen adam, birdenbire kendisine yardım eden Bedevi’yi iterek, deveye atladığı gibi kaçmaya başlamış. Bedevi, arkasından bağırıyormuş: “Tamam, deveyi al git ama senden bir ricam var, sakın bu olayı kimseye anlatma.” Bu talebi tuhaf bulan hırsız, biraz duraklayıp, sebebini öğrenmek istemiş. İşte aldığı cevap: Eğer anlatırsan, bu hikâye her yere yayılır ve insanlar bir daha çölde muhtaç birini görünce yardım etmezler.” …

Not: Tüm okurlarımızın Ramazan ayını kutlar; sağlık ve mutluluklar dilerim.




Hoşgeldiniz