Tang Sülalesi Devrindeki Uygur Türklerinin Orkestra Kültürü… Nuri Mahmut


Toplam Okunma: 4323 | En Son Okunma: 22.11.2024 - 05:10
Kategori: Araştırma Yazıları

Orta Asırlarda doğu medeniyet tarihinde silinmez izler bırakan Uygur Türklerinin dans ve müzik kültürü, Çin imparatorlarından Tang sülalesi zamanında (640-yıllar) en gelişmiş devirlerini yaşamış olup, bütün doğu ülkelerinin müzik kültürü arasında cazibeli hale gelmişti. O devirlerde yaşayan, ünlü yazar ve şairlerdan Li-bey, Jiang-hu, hi-xin, Xuy-ning, şuy-fıng, liyu-yenxi, yang-cu, yuan, liyu-ming-di, li-yi, li-duan, bey-cuyi, gu-kuang Uyğür orkestralari tarafından icra edilen müzik eserleri ve oynanan oyunlar hakkında şiirler bırakmışlardır.

Şair Vang jian “liyang jiyu ya seyahat” adlı şiirinde :-
Tan ağarmadan duydum öten horoz sesini,
Şehri Loyang da tüm evler meşk eder Uygur sazını”.

derken,
�
Tang sülalesi şairlerinden Yuancin ise ;
  “Zor maharet oldu sazı çalmak,Uygurlar gibi
  (Sumurug ateşi (* )nin sedası ile donmuşsa eğer”
demişlerdir.

Çin tarıhi kaynaklarından “Süynağme, müzik tezkeresi” ,“eski Tang nağme müzik tezkeresi”, “yeni Tang nağme müzik tezkeresi”, “kamus nağme”, “Tang sülalesinin altı kamus’u” gibi Çin tarihi kitaplarında Kuçar (kusen), Kaşkar (suli), İdukut (karakuçu), Hoten (yüytiyen) bölgelerindeki orkestralar, orkestra kadroları, müzisyenler ve onların giyim, kuşamları hakkında aşağıdaki gibi bilgiler verilmiştir.

Kuçar (kusen) Orkestrası

Kuçar Orkestrası takriben yirmi kişiden oluşur. Orkestrada kullanılan çalgıların isimleri ise şöyledir.
1. Dik Gongka
2. Berbap
3. Rebap
4. Sıhng(18 delikli kapalı ney)
5. Yalnızek (ney)
6. Bili (balaman)
7. Nagra
8. Def
9. Calla ve başka çalgılardan oluşmaktadır.
10.
——————-
  * “Sumurug ateşi”. meşhur nağmelerden biri .

Kaşkar (Suli) Orkestrası
  Bu orkestranın kadrosu yaklaşık 12 kişiden oluşmaktadır. Yukarıda belirtilen çalgılardan başka, Dala davulu, Bel darbukası, Dum def gibi çalgılar da kullanılmıştır.

Turfan Orkestrası.
Turfan orkestrasında, Kaşkar ve Kuçar orkestralarındaki çalgılardan başka 5 telli Rebap, pirinç burga, koyun derisinden yapılmış Def davulları yer alırdı. Bu orkestralardaki müzisyenlerin giyim kuşamları hakkında Eğitim Müessesesinin hatırları adlı kitap da aşağıdaki bilgiler verilmektedir.

“Orkestra elemanlarından kadın müzisyenler, alınlarına kırmızı bandana, başlarına siyah ipekten örtüler takar, üzerlerine al ipekten üç etek gibi beyaz sim işlemeli elbiseler giyerlerdi. Erkekler ise, üzerlerine beyaz ipekten Don, onların altına mavi ipekten gül işlenmiş şalvar, ayaklarına kırmızı ve siyah çizmeler, bellerine ise sarı altından kemerler takarlardı.”

Aynı eserde bu sanatçıların sahnede kullandıkları aksesuarlar, ziynet eşyaları hakkında da şöyle bilgiler yer almıştır.

“Çeşitli değerli taşlarla bezenmiş taraklar, küpe ve yüzükler kollanılır, makyaj malzemesi olarak yüzlerine fondöten, gözlerine sürme, alnına çeşitli figürlerden de döğmeler yaparlardı.”
Tang sülalesi devrindeki Uygur Türklerinin orkestralarında icra edilen Repertuar nağmeler hakkında tang sülalesi şairlerinin şiirlerinde sıkça dile alınan müzik eserlerinin adları şöyle verilir.

“Kaşkar düzü”, “Küçük Sema”, “Hoten buda nağmesi” gibi dans müziği ve “Kanglsıran”, “Bostan-gah”, “Kuçar buda nağmesi”, “Cuyuz” gibi nağmeler icra edilirdi. Bunlardan başka meşhur bestecilerden Beyminda’nın on iki bölümlü müzik eserinden “Bahar Bülbül Neva’sı” adındaki büyük müzik eseri, kaşgarlı müzisyen pey-şin-fu nun “ateş sumuruk” adlı büyük nağme eserleri hakkındada Şairler şiirler yazmişlardir .

Tang sülalesinin ortalarına gelindiğinde, Uygur Türklerinin müzik eserleri Çin’in iç bölgelerinde yaygın olarak icra edilmeye başlamıştır “Tang sülalesinin altı kamus” adlı kitabının ondördüncü cildinde ve Çinli tarihçi Çing-Daçang’in “Yen-Fen-Lu” adlı kitabının yedinci cildinde “büyük nağme”adı verılmış bu müzik eserinin dans ve şarkıların birleşiminden oluşturulmuş bir çeşit orkestra müziği olduğundan bahseder. Keyyiven’in altıncı yılı (m.ö 718 y.) Şiiyang’ın beylerinden Gojilen tarafından Uygurlar yurdundan alınarak önce Liyang-juya sonra Tang sülalesinin başkenti çang en’e getirilmiş,müzik eserlerinin kataloğu “Eğitim müessesesi’in hatıraları” adlı kitabın 6.cildinde şöyle verilir

1. İvirgul(kumul) nağmesi
2. Atlas Gömlek nağmesi
3. Uygur Rahibi’nin Saması
4. Yay atma dansı
5. Kuçar Nağmesi
6. Göktürk Üç Koşmaları
7. Biş Ba-lık Nağmesi
8. Taş Ba-lık Nağmesi
9. Batur
  10. Yeşil kemer gibi dans müziklerinden söz edilir.
  Sonrakı yıllara gelindeğinde Tang sülalesi kaanlarından Tang xuan zoung(Tian baov, 13.yy) Bu nağmelarin isimlarınin Çinceye değiştilmesi hakkında talimatlar vermiş olsa da nağmelerin formatk özellikleri ve müzikal etkileri bugünkü müzik kültüründe halen devam etmektedır.
___________________________________________
İstıfade edilmiş kaynaklar.
——————————
1. Müzik Muessesesinin Hatıraları (6.cildi) jiang su neşiri 1952
2. Nenzu. “Nağme hane hartaları”(Çin müzik darılfununu,in milli müzik tatkık bölümü.1954
3. Tang sülalesi “Nezmileri kulliyati(618-907.yil)Vey cing, “süy-Tang sülaleleri tarıhine ait ilmi makaleler toplumu.




Hoşgeldiniz